Wymagane jest uaktualnienie wtyczki Flash Player.
Znajdujesz się w: Strona główna / TURYSTYKA I REKREACJA / Legendy i opowiadania / Wszystko o Różance
Wszystko o Różance
U historyka Jana Długosza, który żył i działał w XV w. czytamy, że: "Chęciny, góra z zamkiem od miasteczka przyległego tak nazwana, w niej i około niej obfite kopalnie marmurów"... Zapis oznacza, że około 1450 roku surowiec ten był już tam wykorzystywany. Najstarszym zachowanym zabytkiem z marmuru bolechowickiego jest portal katedry kieleckiej wykonany w 1635 roku. S. Kowalczewski /1972/ pisze o marmurach chęcińskich, że: "początki przypadają prawdopodobnie na XIV w., a więc zbiegają się w czasie z rozwojem górnictwa miedzi na tym terenie".
Stefan Bidziński, starosta Chęcin podarował papieżowi Inocentemu XI stolik z białego marmuru użylonego niebieskim azurytem, wykonany ze złoża różanki na Miedziance. dziś w rejonie Chęcin znajduje się osiemnaście historycznych marmurołomów.
Według J. Czarnockiego /1952/ marmury chęcińskie dzielą się na pokładowe, żyłowe i tektoniczne. W świetle nomenklatury technicznej są to za wyjątkiem marmurów żyłowych, wapienie twarde dające się polerować i mają symbol Wt. Współczesna mineralogia zakłada, że marmur powinien mieć budowę krystaliczną i w okolicy Chęcin warunek ten spełnia jedynie marmur żyłowy różanka, zwany niekiedy różem. Jest to jedyny, prawdziwy i najpiękniejszy marmur chęciński. Był eksploatowany na Miedziance, w Gościńcu, Gałęzicach, Skibach i Chęcinach, poza tym występuje w Zbrzy, Łabędziowie, Skrzelczycach i Jaworzni. Różanka ze Skrzelcyc jest uboga w barwnik czerwony.
Nazwa pochodzi od faktury skały gdzie na biały tle widnieje czerwony ornament w postaci różyczek. Najstarsze renesansowe wyroby z tego marmuru żyłowego znajdują się w wystroju katedry wawelskiej.
Różanka składa się z kalcytu. Jest to krystaliczny węglan wapnia pochodzący z rozpuszczonych skał wapiennych przez roztwory hydrotermalne, czyli wody o podwyższonej temperaturze. Mechanizm powstania różanki jest skomplikowany.
Pomiędzy dolnym karbonem i permem nastąpiła faza górotwórcza, która wypiętrzyła skały paleozoiczne Chęcin. Ruchy miały charakter zrębowy, bo nie fałdowały sztywnych bloków skały, ale wypiętrzały a nawet obalały masywy skalne. U schyłku ruchów nastąpiło odprężenie górotworu i powstały spękania poprzeczne, czyli prostopadłe do rozciągłości warstw skalnych. W utworze szczeliny wdarły się z głębi ciepłe wody i stygnąc osadziły biały kalcyt budujący żyły.
Odnowienie spękań spowodowało, że biały kalcyt został w żyłach zmiażdżony i wody termalne osadziły czerwony tlenek żelaza zwany hematytem. Na okruchach białego kalcytu powstały wiśniowe otoczki, a nawet blaszkowe kryształki kruszcu żelaza. Puste miejsca wypełnił czerwony kalcyt.
Znacznie później w alpejskim cyklu górotwórczym, żyły różanki znów popękały i w szczeliny wdarł się kalcyt żółtawy wraz z kruszcami metali kolorowych: ołowiu i miedzi. Te były przedmiotem eksploatacji górniczej. Mówiono, że różanka jest okruszcowana. Złoża nazwano ubogimi, nie z powodu małych zasobów, ale z uwagi na uciążliwe wydobycia i konieczność wzbogacania urobku metodą flotacyjną, a więc płukano go w korytach, by oddzielić ciężki kruszec od lekkiej skały płonnej.
Człowiek jest istotą ciekawską. Nasunęło się pytanie: kiedy powstały żyły różanki? Najsławniejszy geolog od gór Świętokrzyskich J. Czarnocki /1932/ podał, że żyły marmuru są młodsze od dewonu, bo przecinają te skały a starsze od permu. Dowodów na to nie miał, ale był naukowcem wyczuwającym intuicyjnie budowę regionu.
W 1957 roku zjawiły w Chęcinach magistrantki z krakowskiej Akademii Górniczo- Hutniczej: J. Wrzosek i L. Wróbel. Zbierały dane do wspólnej pracy dyplomowej i odnalazły na Górze Zelejowej odkrywkę, gdzie na pionowej żyle różanki spoczywał poziomo zlepieniec permski i miał w sobie ziarna wymienionego marmuru, a więc był wiekowo młodszy i zgarnął zwietrzałe okruchy żyły. Odkrycie opublikowano w czwartkowym zeszycie AGH z 1916 roku dając tytuł: "Uwagi o występowaniu żył kalcytowych na Górze Zelejowej koło Chęcin". Okruszcowanie różanki okazało się być młodsze od niej, bo żyły kruszcowe przecinają zarówno samą różankę i jak leżący nad nią permski zlepieniec.
Różanka jest marmurem o wysokich walorach dekoracyjnych. Żyły przecinają poprzecznie, a więc z północy na południe okoliczne góry wapienne i dolomitowe. Są ustawione stromo i wykazują pochylenie, czyli upad ku zachodowi. Grubość żył sięga 20 metrów.
W okresie Polski przedrozbiorowej wydobywano bloki różanki na Miedziance i Zelejowej. Marmur był trudny do obróbki bo kruchy, ale po wypolerowaniu dawał wspaniały efekt dekoracyjny. Drugim mankamentem był brak wymaganej bloczności złóż, bo kras kopalny, czyli rozmywanie skały przez wodę, sięgało do kilkudziesięciu metrów w głąb.
W okresie międzywojennym eksploatowano różankę nadal w Miedziance i Zelejowej.
Po drugiej wojnie światowej spółdzielnia "Grys" z siedzibą w Kielcach, podjęła masowe wydobycie tego marmuru do produkcji kruszywa łamanego na tynki ozdobne. Uruchomiono kamieniołom na Stokówce w Gałęzicach, na Górze Wsiowej w Skibach, w trzech miejscach na Zelejowej, na Rzepce, w Sosnówce w Chęcinach i przeznaczono dla budownictwa krajowego, głównie dla dźwigającej się ze zniszczeń wojennych Warszawy.
W tym też czasie inna kielecka spółdzielnia "Kopaliny Mineralne" podjęła wydobycie różanki w Zbrzy i Skrzelczycach. Tamtejszy kalcyt kruszono przy stacji kolejowej Dębska Wola.
W kamieniołomach używano górniczych materiałów wybuchowych, przez co zniszczono bloczność marmuru. Od roku 1960 wydobycia różanki zaniechano ze względu na ochronę środowiska i brak zbytu na ten rodzaj surowca. Kamieniołomy pozostały nie zrekultywowane i z biegiem czasu przyroda wkomponowała je w górski krajobraz regionu.
Stefan Bidziński, starosta Chęcin podarował papieżowi Inocentemu XI stolik z białego marmuru użylonego niebieskim azurytem, wykonany ze złoża różanki na Miedziance. dziś w rejonie Chęcin znajduje się osiemnaście historycznych marmurołomów.
Według J. Czarnockiego /1952/ marmury chęcińskie dzielą się na pokładowe, żyłowe i tektoniczne. W świetle nomenklatury technicznej są to za wyjątkiem marmurów żyłowych, wapienie twarde dające się polerować i mają symbol Wt. Współczesna mineralogia zakłada, że marmur powinien mieć budowę krystaliczną i w okolicy Chęcin warunek ten spełnia jedynie marmur żyłowy różanka, zwany niekiedy różem. Jest to jedyny, prawdziwy i najpiękniejszy marmur chęciński. Był eksploatowany na Miedziance, w Gościńcu, Gałęzicach, Skibach i Chęcinach, poza tym występuje w Zbrzy, Łabędziowie, Skrzelczycach i Jaworzni. Różanka ze Skrzelcyc jest uboga w barwnik czerwony.
Nazwa pochodzi od faktury skały gdzie na biały tle widnieje czerwony ornament w postaci różyczek. Najstarsze renesansowe wyroby z tego marmuru żyłowego znajdują się w wystroju katedry wawelskiej.
Różanka składa się z kalcytu. Jest to krystaliczny węglan wapnia pochodzący z rozpuszczonych skał wapiennych przez roztwory hydrotermalne, czyli wody o podwyższonej temperaturze. Mechanizm powstania różanki jest skomplikowany.
Pomiędzy dolnym karbonem i permem nastąpiła faza górotwórcza, która wypiętrzyła skały paleozoiczne Chęcin. Ruchy miały charakter zrębowy, bo nie fałdowały sztywnych bloków skały, ale wypiętrzały a nawet obalały masywy skalne. U schyłku ruchów nastąpiło odprężenie górotworu i powstały spękania poprzeczne, czyli prostopadłe do rozciągłości warstw skalnych. W utworze szczeliny wdarły się z głębi ciepłe wody i stygnąc osadziły biały kalcyt budujący żyły.
Odnowienie spękań spowodowało, że biały kalcyt został w żyłach zmiażdżony i wody termalne osadziły czerwony tlenek żelaza zwany hematytem. Na okruchach białego kalcytu powstały wiśniowe otoczki, a nawet blaszkowe kryształki kruszcu żelaza. Puste miejsca wypełnił czerwony kalcyt.
Znacznie później w alpejskim cyklu górotwórczym, żyły różanki znów popękały i w szczeliny wdarł się kalcyt żółtawy wraz z kruszcami metali kolorowych: ołowiu i miedzi. Te były przedmiotem eksploatacji górniczej. Mówiono, że różanka jest okruszcowana. Złoża nazwano ubogimi, nie z powodu małych zasobów, ale z uwagi na uciążliwe wydobycia i konieczność wzbogacania urobku metodą flotacyjną, a więc płukano go w korytach, by oddzielić ciężki kruszec od lekkiej skały płonnej.
Człowiek jest istotą ciekawską. Nasunęło się pytanie: kiedy powstały żyły różanki? Najsławniejszy geolog od gór Świętokrzyskich J. Czarnocki /1932/ podał, że żyły marmuru są młodsze od dewonu, bo przecinają te skały a starsze od permu. Dowodów na to nie miał, ale był naukowcem wyczuwającym intuicyjnie budowę regionu.
W 1957 roku zjawiły w Chęcinach magistrantki z krakowskiej Akademii Górniczo- Hutniczej: J. Wrzosek i L. Wróbel. Zbierały dane do wspólnej pracy dyplomowej i odnalazły na Górze Zelejowej odkrywkę, gdzie na pionowej żyle różanki spoczywał poziomo zlepieniec permski i miał w sobie ziarna wymienionego marmuru, a więc był wiekowo młodszy i zgarnął zwietrzałe okruchy żyły. Odkrycie opublikowano w czwartkowym zeszycie AGH z 1916 roku dając tytuł: "Uwagi o występowaniu żył kalcytowych na Górze Zelejowej koło Chęcin". Okruszcowanie różanki okazało się być młodsze od niej, bo żyły kruszcowe przecinają zarówno samą różankę i jak leżący nad nią permski zlepieniec.
Różanka jest marmurem o wysokich walorach dekoracyjnych. Żyły przecinają poprzecznie, a więc z północy na południe okoliczne góry wapienne i dolomitowe. Są ustawione stromo i wykazują pochylenie, czyli upad ku zachodowi. Grubość żył sięga 20 metrów.
W okresie Polski przedrozbiorowej wydobywano bloki różanki na Miedziance i Zelejowej. Marmur był trudny do obróbki bo kruchy, ale po wypolerowaniu dawał wspaniały efekt dekoracyjny. Drugim mankamentem był brak wymaganej bloczności złóż, bo kras kopalny, czyli rozmywanie skały przez wodę, sięgało do kilkudziesięciu metrów w głąb.
W okresie międzywojennym eksploatowano różankę nadal w Miedziance i Zelejowej.
Po drugiej wojnie światowej spółdzielnia "Grys" z siedzibą w Kielcach, podjęła masowe wydobycie tego marmuru do produkcji kruszywa łamanego na tynki ozdobne. Uruchomiono kamieniołom na Stokówce w Gałęzicach, na Górze Wsiowej w Skibach, w trzech miejscach na Zelejowej, na Rzepce, w Sosnówce w Chęcinach i przeznaczono dla budownictwa krajowego, głównie dla dźwigającej się ze zniszczeń wojennych Warszawy.
W tym też czasie inna kielecka spółdzielnia "Kopaliny Mineralne" podjęła wydobycie różanki w Zbrzy i Skrzelczycach. Tamtejszy kalcyt kruszono przy stacji kolejowej Dębska Wola.
W kamieniołomach używano górniczych materiałów wybuchowych, przez co zniszczono bloczność marmuru. Od roku 1960 wydobycia różanki zaniechano ze względu na ochronę środowiska i brak zbytu na ten rodzaj surowca. Kamieniołomy pozostały nie zrekultywowane i z biegiem czasu przyroda wkomponowała je w górski krajobraz regionu.
Bartłomiej Glita
Urząd Gminy i Miasta w Chęcinach, Plac 2 Czerwca 4, 26-060 Chęciny tel.: +48.(41)3151006, fax: +48.(41)3151085, email: gmina@checiny.pl, http://checiny.pl NIP: 959-082-88-67 Urząd Gminy i Miasta w Chęcinach NIP: 959-16-72-746 Gmina Chęciny Copyright © 2013 Gmina Chęciny | |
| projekt i hosting: INTERmedi@ | zarządzane przez: CMS - SPI |
 |