Historia

     Chęciny, to miasto w Górach Świętokrzyskich, położone u stóp Góry Zamkowej. Znajduje się ono przy trasie Kraków - Kielce, około 100 km na północ od Krakowa, a 14 km na południe od Kielc.
     Była w tym miejscu w początkach istnienia naszego państwa okolica pokryta lasami, pusta, mało zabudowana i zaludniona. Na arenie dziejowej pojawiły się Chęciny około połowy XII wieku i należały do księstwa sandomierskiego, które razem z księstwem krakowskim tworzyło Małopolskę. Około 1148 r. księstwo sandomierskie ukształtowało się jako odrębna jednostka na obszarze Polski dzielnicowej, a w XIV w. księstwo sandomierskie przekształciło się w województwo sandomierskie.
     W czasach początkowych swego istnienia, miejscowość Chęciny znajdowała się w innym miejscu niż późniejsze i obecne Chęciny, bowiem na przełomie XIII i XIV wieku w odległości trzech kilometrów od dotychczasowych Chęcin powstało przy zamku nowe osiedle, które przejęło nazwę Chęciny, a wcześniejsze Chęciny zaczęto odtąd nazywać Starochęcinami.
     Około 1325 r. Chęciny (nowe) otrzymały od króla Władysława Łokietka prawa miejskie, a przy nowo zbudowanym kościele pod wezwaniem św. Bartłomieja i św.Jadwigi, erygowano parafię. Dotychczasowy zaś kościół parafialny św.Stanisława Biskupa i Męczennika w Starochęcinach pozostał w nowej parafii w charakterze kościoła filialnego.
     Ta wczesna data utworzenia w Chęcinach parafii spowodowała, że najpierw w Chęcinach wcześniejszych (Starochęcinach) jak i w Chęcinach późniejszych, parafia ta należała do jednej z najstarszych parafii w powiecie. W czasie wyprzedzała ją kielecka parafia św. Wojciecha, istniejąca już w XI i XII w. Później funkcje parafii kieleckiej przejęła kolegiata Wniebowzięca NMP, zbudowana w 1171r. przez biskupa krakowskiego Gedeona (Gedkę). Obie te parafie należały do diecezji krakowskiej. Być może, że wcześniejsze od parafii chęcińskiej były jeszcze inne parafie dwunastowieczne, jak w Złotnikach, Kurzelowie, Włoszczowej czy w Małogoszczu. Te parafie należały, jak chęcińska, do archidiecezji gnieźnieńskiej.
     Miasto cieszyło się szczególnymi względami króla Kazimierza Wielkiego. On
m.in. otoczył je murami obronnymi. Mury te jednak nie były w stanie zabezpieczyć miasta przed wszelkimi klęskami. Jedną z dość często powtarzających się klęsk, to pożary niszczące miasto. Płomienie niszczyły domy mieszkalne, zabudowania gospodarcze, a niejednokrotnie też budynki sakralne. Pastwą płomieni padały też dokumenty i akta miejskie czy powiatowe.
     Pożary nawiedzały miasto kolejno w latach 1407, 1465, 1507 (ucierpiał też zamek). Kolejny raz miasto spłonęło w 1580 r. Także nieco później, w 1607 r., Chęciny doznały zniszczenia w czasie rokoszu Mikołaja Zebrzydowskiego, marszałka wielkiego koronnego i wojewody krakowskiego przeciwko królowi Zygmuntowi III.

     Znaczny pożar zagrażał miastu w 1634 r. Jednak nie spowodował większych zniszczeń. Ocalenie od tego pożaru przypisywano dawniej wstawiennictwu Bł. Wincentego Kadłubka, biskupa krakowskiego zmarłego i pochowanego w opactwie cysterskim w Jędrzejowie. To przekonanie o ratunku Chęcin przez Błogosławionego biskupa-mnicha utrwalono na fresku, czy obrazie znajdującym się w jędrzejowskim klasztorze cysterskim.
     Nieco później spłonął w Chęcinach murowany kościółek szpitalny, który odbudował starosta Stefan Bidziński. W 1700 i 1731 r. pożar zniszczył budynki klasztoru Sióstr Klarysek. Nie ma dokładnych wiadomości na temat pożaru franciszkańskiego kościoła, ale takiej możliwości nie można wykluczyć, gdyż murowany kościół miał drewniane pokrycie, a do początków XVII w. klasztor też był drewniany.
     Szczególnie zaznaczył się w historii klasztoru rok 1771. W tym roku bowiem w czasie burzy piorun uderzy w kopułę kościoła (raczej kaplicy), "obiegł całą świątynię", stopił srebrną ramę obrazu Matki Bożej (nie naruszył jednak obrazu). Siła podmuchu spowodowanego uderzeniem przewróciła brata dzwoniącego na "Anioł Pański".
     W wiekach XV-XVII Chęciny stały się miastem przemysłowym, gdyż w najbliższych okolicznych miejscowościach powstały kopalnie miedzi, ołowiu i srebra, a w wiekach XVII-XVIII także kamieniołomy wapieni polerowanych na marmur. Kamieniołomy te zamknięto w 1833 r.
     Dzięki przywilejom królewskim Chęciny były miejscem licznych targów odbywających się tu w ciągu roku. Tutaj też za czasów króla Władysław Łokietka odbywały się wiece, czyli zjazdy szlachty. W Chęcinach oprócz kościoła parafialnego p.w. św. Bartłomieja później pobudowano jeszcze inne świątynie, a więc kościół franciszkański (XIV w.), drewniany kościół św. Jakuba (XIV – obecnie nie istnieje), Św. Ducha XV w. – początkowo był to kościół szpitalny. W czasie, gdy kościół parafialny zajęli kalwini, ten kościół służył katolikom za parafię. W 1820 r. kościół i szpital został przebudowany i stał się siedzibą Sądu Policji Poprawczej, a w 1854 r. władze carskie sprzedały go Żydom. Dziś służy jako dom mieszkalny. Był jeszcze kościół św. Marii Magdaleny, przy którym w połowie XVII w. umieszczono klasztor Sióstr Klarysek. Chęciny miały też szpital i szkołę parafialną. Mieszkańcy żydowscy mieli swoją synagogę.
     Ludność miasta w XVI-XVII w. była mieszana. Oprócz Polaków, mieszkali tu Żydzi (początkowo było ich ok. 20%, w późniejszych wiekach było znacznie więcej). Była też kolonia Szkotów i Włochów. Spośród nich niektórzy zajmowali się budownictwem czy malarstwem. Chęciny liczyły w różnych latach różną ilość mieszkańców. W 1569 r. było tu 258 domów, w których mieszkało około        2.000 osób.
     Najazd szwedzki, a po nim szalejąca zaraza spowodowały znaczne spustoszenie wśród ludności. Po tych klęskach pozostało w Chęcinach tylko 86 katolików i 154 Żydów.
     Również w czasie II wojny światowej liczba mieszkańców miasta spadła bardzo gwałtownie. Powodem tego były działania wojenne i poczynania niemieckich władz okupacyjnych. Przyjmuje się, że przez cały czas okupacji zginęło ok. 200 mieszkańców narodowości polskiej.
     Chęcinianie pamiętają szczególnie dzień 2 czerwca 1944 roku kiedy władze okupacyjne w ramach represji za działalność partyzantów ZWZ-AK, zwłaszcza za zabójstwo wyższej rangi oficerów i urzędników Dystryktu Radomskiego przeprowadziły pacyfikację miasta. Podczas tej pacyfikacji zostało aresztowanych i zamordowanych na miejscu lub po wywiezieniu do Kielc 60 mieszkańców miasta i z najbliższych miejscowości.
     Jednak szczególnie okrutny los spotkał mieszkańców Chęcin narodowości żydowskiej. Najpierw, w 1941 r., spędzono ich z miasta i z okolicy w liczbie 4.000 osób do getta, a następnie we wrześniu 1942 r. ze stacji kolejowej w Wolicy wywieziono do obozu koncentracyjnego w Treblince koło Ostrowi Mazowieckiej, skąd już nie powrócili do Chęcin.